Uniwersytet Śląski w Cieszynie, ul. Bielska 62 | 4- 6 lipca | godz. 10.00-13.00

Maria Pomianowska ( Akademia Muzyczna w Krakowie) , „Magia smyczka”

 

Fotorelacja z Warsztatów Muzycznych z Marią Pomianowską.

 

Warsztaty Muzyczne: "Magia smyczka" - Maria Pomianowska | fot. Bartłomiej Sawka / CINEFOTO.PL

Warsztaty Muzyczne: "Magia smyczka" - Maria Pomianowska | fot. Bartłomiej Sawka / CINEFOTO.PL

Warsztaty Muzyczne: "Magia smyczka" - Maria Pomianowska | fot. Bartłomiej Sawka / CINEFOTO.PL

Warsztaty Muzyczne: "Magia smyczka" - Maria Pomianowska | fot. Bartłomiej Sawka / CINEFOTO.PL

 

Magia smyczka-spotkanie/wykład

 

Jak zdefiniować piękne brzmienie instrumentu smyczkowego? Z jakimi rodzajami instrumentów muzycznych chordofony smyczkowe mogą zabrzmieć najlepiej? Na czym polega różnica w wydobuciu i kształtowaniu dźwięku pomiędzy fidelami kolanowymi z różnych zakątków świata? Takie i inne pytania towarzyszyły mi od lat. Przystepując do procesu twórczej rekonstrukcji dwóch historycznych polskich fideli kolanowych, miałam za sobą wieloletnie doświadczenia w zakresie praktyki wykonawczej związanej z niezwykłymi często egzotycznymi instrumentami smyczkowymi świata. Wiele lat podróży po Azji uzmysłowiło mi,że w tych dalekich kulturach istnieje niepisane prawo nakazujące chronić stare archaiczne instrumenty. Ich dźwięk, nawet prosty i niedoskonały, traktuje się jako cenny i piękny, jako że jest elementem tradycji. Na Wschodzie mówi się, że o ile można zachować i kultywować tradycję przodków, o tyle nie ma się problemów z własną tożsamością. Kultura Zachodu bardzo różni się w tym względzie od Azji. W moim odczuciu trwający ostatnie kilkadziesiąt lat powrót do brzmienia zapomnianych w Europie instrumentów muzycznych jest jednym z elementów procesu poszukiwania tożsamości kulturowej i przywrócenia zagubionej, naturalnej hierarchii wartości. Nie jest to jednak proces łatwy i prosty. Znaleziska archeologiczne a nawet bogata ikonografia związana z instrumentami smyczkowymi, choć wzbogaca ogólną wiedzę na ich temat, niewiele pomaga w ocenie praktyki wykonawczej w zamierzchłych czasach. 

Podróżując przez 20 lat po Azji i Europie, studiując teorię i praktykę wykonawczą różnorodnych fideli kolanowych, zgromadziłam dość duży materiał badawczy, który okazał się bardzo cenny w procesie twórczej rekonstrukcji techniki gry na dwóch zapomnianych fidelach: suce biłgorajskiej i fideli płockiej. Obraz praktyki wykonawczej zaginionych instrumentów smyczkowych budowałam analizując wszelkie dostępne mi źródła historyczne oraz odbywając wnikliwe studia nad techniką gry na wybranych chordofonach smyczkowych Europy i Azji.W krótkim czasie zorientowałam się, że piękne brzmienie chordofonu smyczkowego oznacza w Indiach coś innego niż w Korei czy Europie. Jednocześnie wiele cech wspólnych łączących odległe od siebie kulturowo instrumenty wskazywało na istnienie uniwersalnych kategorii kształtowania dźwięku na chordofonach smyczkowych świata. Ciekawą obserwacja był fakt, że dźwięk instrumentu smyczkowego wywoływał w odległych od siebie kulturach podobne skojarzenia emocjonalne. Przypisywano  im zdolność tworzenia specyficznego nastroju, atmosfery zadumy, tęsknoty, melancholii. Bez względu na przynależność kulturową fidele od wieków związane były również z muzyką wokalną. Oprócz podobieństw było i jest oczywiście wiele różnic wynikających chociażby z wielowiekowego rozwoju w izolowanych nawzajem od siebie warunkach. 

Studia w zakresie gry na wiolonczeli w Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina i jednoczesna, dość intensywna działalność koncertowa na fidelach kolanowych Azji, wielokrotnie prowadziły do twórczej analizy podobieństw i różnic pomiędzy instrumentami należącymi do dwóch zupełnie różnych tradycji muzycznych.     

Dzisiejsze spotkanie ma na celu przedstawienie instrumentów, które pomimo olbrzymich różnic w budowie, barwie dźwięku i rodzaju muzyki wykonywanej na nich należą do jednej wielkiej rodziny ; instrumentów smyczkowych. Łączy je wspólne euroazjatyckie pochodzenie.

Co skłoniło człowieka do skonstruowania smyczka?

Czy było to dążenie do wyprodukowania ekwiwalentu ludzkiego głosu? Kto zbudował pierwszy instrument smyczkowy? Czy instrumenty smyczkowe powstały równolegle w wielu kulturach czy też wszystkie pochodzą z jednego pradawnego źródła Odpowiedzi na te i inne pytania można będzie uslyszec podczas wykładu i mini-koncertu.

 Prezentowane zostaną następujące instrumenty:  

                                                            

Suka biłgorajska - Polska

Instrument zrekonstruowany na podstawie akwareli Wojciecha Gersona z 1895r.

Pudło żłobione z jednego kawałka drewna czereśniowego. Ma kształt zbliżony do skrzypiec. Posiada 4 struny. Badanie terenowe prowadzone po II wojnie światowej pozwoliły sprecyzować, że na suce grano tzw. techniką paznokciową . Struny skraca się nie przez nacisk z góry, lecz przez boczny dotyk płytką paznokcia. Technikę paznokciową jako charakterystyczną dla polskich instrumentalistów opisał już w XVI  w niemiecki teoretyk Martin Agricola. Paznokciowa technika gry stanowiąca o oryginalności suki wśród polskich chordofonów ludowych, okazała się przeszkodą nie do pokonania dla muzyków. Dlatego pierwsze zrekonstruowane egzemplarze trafiły do muzeów. Ożywienie zapomnianej tradycji stało się możliwe dopiero w chwili, gdy do muzycznej rekonstrukcji suki wykorzystane zostały bogate doświadczenia Marii Pomianowskiej w grze na pozaeuropejskich instrumentach smyczkowych .  

Zaprezentowana zostanie również wersja basowa suki biłgorajskiej ( eksperyment M.Pomianowskiej)

 

Fidel płocka –Polska

Kopia instrumentu znalezionego przez archeologów w 1985 roku w Płocku datowanego na XVI-XVII w. Korpus z jednego kawałka brzozowego drewna. Posiada 6 metalowych strun. Gra się na nich techniką paznokciową.

 

 Suka mielecka-Polska

Rok temu doszło do materiałów rzucających światło na problem fideli kolanowych na ziemiach polskich jeszcze jedno bardzo istotne źródło, o którego istnieniu polscy instrumentolodzy do niedawna nie wiedzieli. W zbiorach Państwowego Muzeum Etnograficznego znajduje się akwarela autorstwa Stanisława Putiatyckiego, przedstawiająca „włościanina ze skrzypcami z okolic Mielca” (1840r.). Akwarela została wykonana bardzo starannie, co umożliwiło wnikliwą analizę instrumentu. Usytuowanie fideli  podczas gry pionowo na nodze siedzącego muzyka  wskazuje na fidel kolanową a szeroka szyjka sugeruje zastosowanie techniki „paznokciowej”. Instrument posiada cechy konstrukcyjne, które wskazują na to, że można go uznać za hybrydę powszechnie już wówczas znanych skrzypiec i będących w zaniku form kolanowych. Główka ma kształt ślimaka, podstawek posiada dwie krótkie nóżki oparte o wierzchnią dekę. Cztery struny zamocowane są na osadzonych odspodnio kołkach. Akwarela Putiatyckiego stanowi dowód, że owe reliktowe formy chordofonów w połowie XIX wieku nadal funkcjonowały w ludowej praktyce muzycznej. Dla odróżnienia od suki biłgorajskiej nowe odkrycie nazwane zostało suka mielecka.

 

Basy-Polska

Kopia instrumentu ze zbiorów Muzeum Instrumentów Ludowych w Szydłowcu.

Posiada 3 metalowe struny na których gra się techniką przyciskową.

                      

 Gadułka-Bułgaria

Pudło w kształcie przeciętej na pół gruszki żłobi się z jednego klocka drewna.

Instrument posiada 3 metalowe struny główne i 10 rezonujących.

Gra się na nim technika paznokciową.

 

Kemancze- Iran

Fidel na której gra się w pozycji kolanowej, techniką przyciskową, obracając szyjką instrumentu w różne strony. Kształt instrumentu to parabola. Szyjka w formie pręta przebija pudło rezonansowe na którym znajdują się 4 metalowe struny. 

 

Sarangi -Indie

Drewniany korpus z jednego klocka drewna, pokryty membraną z koziej skóry.

Wyposażony w 3 jelitowe struny i 37 metalowych rezonatorów strojonych w zależności od skali używanej w utworze.

Struny skraca się odpychając paznokciem w bok.

 

Morin-Chur – Mongolia 

Drewniane pudło rezonansowe trapezoidalnych kształtów, przebija szyjka bez podstrunnicy, zakończona rzeźbioną główką w kształcie konia.

Dwie struny wykonane z końskiego włosia, skraca się przez odepchnięcie paznokciem w bok.

 

Er-hu – Chiny

Korpus sześciobocznego klocka drewna z jednej strony pokryty jest wężową skórą. Ściany korpusu przebija na wylot szyjka w formie pręta bez podstrunnicy. Dwie metalowe struny naciska się opuszkami palca. Włosie smyczka przechodzi między strunami. Jedna ze strun pocierana jest od dołu a druga od góry. 

 

http://vimeo.com/29199968

http://www.youtube.com/watch?v=_IpztHVFufY&feature=related

http://www.youtube.com/watch?v=RJH189xvPNs&feature=relmfu

http://www.youtube.com/watch?v=Z-r3CGC9UZg

http://www.youtube.com/watch?v=wgidlG1nZeo&feature=youtu.be

http://www.youtube.com/watch?v=6MbFxunMssQ&feature=youtu.be

http://www.youtube.com/watch?v=VjlrUIGJfNI&feature=youtu.be

http://www.youtube.com/watch?v=dKEG_oVLiaY&feature=youtu.be

 

Maria Pomianowska - Kompozytorka, wokalistka, instrumentalistka, pedagog. Z wykształcenia wiolonczelistka (AM im.Fr.Chopina). Jej zainteresowania cechuje niezwykła otwartość na różne formy i systemy muzyczne. Od lat 1980 prowadzi studia nad unikalnymi technikami gry na instrumentach muzycznych Azji oraz realizuje wykłady i pokazy. Artystka gra na licznych insturmentach wśród których są: suka biłgorajska, fidel płocka, rota celtycka, bas ludowy, gadułka (Bułgaria), ebab (Turcja), kemanche (Iran), sarangi (Indie), er-hu (Chiny), morin-hur (Mongolia). W roku 1999 komponowała dla światowej sławy wiolonczelisty Yo Yo Ma, z którym następnie występowała w Japonii. Solistka zespołów: San Nin Trio, Zespół Polski, Ars Nova, Jedwabny Szlak oraz jurorka m. in. festiwalu „Nowa Tradycja“ Polsiego Radia w latach 2002, 2003, 2004. Współpracuje z wieloma artystami w kraju i za granicą. Występuje w programach telewizyjnych i radiowych. Prowadzi ożywioną działalność koncertową podróżując po całym świecie.

 

Dyskografia:

Muzyka z księgi (1989)

Muzyka nizin (1995)

Oj, chmielu (1996)

Zapomniany dźwięk (2001)

Suita Jedwabnego Szlaku (2002)

Kolędy znane i zapomniane (1997, 2007)

Cztery pory roku, sacrum i profanum (2008)

Chopin na pięciu kontynentach (2010)

U źródeł muzyki Chopina (2010)

źródło: http://www.pomianowska.art.pl/