Cztery struny świata w globalnej wiosce

11- 14 lipca. g.10 - 13 Państwowa Szkoła Muzyczna Zamek

Warsztaty, prezentacja,wykład.

Skrót zagadnień:

1.Smyczki polskie są z Azji. 

Gdzie narodziła się idea grania smyczkiem? Czy powstała równolegle w wielu kulturach świata czy też pochodzi z jednego pradawnego źródła? Do dziś nie możemy na te pytania dać jednoznacznej, zwięzłej odpowiedzi. Większość jednakże naukowców skłania się do tezy mówiącej, że Ojczyzną instrumentów smyczkowych jest Azja Centralna. Z tego pradawnego źródła idea grania smyczkiem powędrowała w różne zakątki Azji a także przybyła do Europy , w tym do Polski. Wieki rozwoju instrumentów smyczkowych Europy i Azji w izolacji spowodowały,że zatarło sie nieco ich wspólne pochodzenie. Badania naukowców i stale żywa tradycja ludowa przyniosły nam jednak w drugiej połowie XX w.fascynujące informacje na temat sposobów gry na instrumentach smyczkowych w dawnej Polsce i ich relacji z instrumentarium azjatyckim. Okazało sie bowiem, że pomiędzy XVI a XIX wiekiem grano w naszym kraju na instrumentach zbliżonych bardzo poprzez praktykę wykonawczą do instrumentów indyjskich, mongolskich czy bliskowschodnich. Zbieg wielu okoliczności sprawił, że zapomniane polskie instrumenty muzyczne zostały przez ostatnie 20 lat zrekonstruowane przez Marię Pomianowską. A co najbardziej niezwykłe, stało się to dzięki jej doświadczeniom związanym z instrumentami Azji, szczególnie Indii. Jako studentka wiolonczeli AM im F.Chopina Maria Pomianowska w 1984r. wyjechała do Delhi aby uczyć się teorii i praktyki wykonawczej klasycznej muzyki Indii. U takich mistrzów jak Ustad Sabri Khan i Pandit Ram Narayan uczyła się gry na sarangi. Przez lata gromadząc  dość duży materiał badawczy, podróżując do innych zakątków Azji, Maria Pomianowska  zrekonstruowała od 1995 roku technikę gry na trzech zapomnianych historycznych fidelach kolanowych : suce biłgorajskiej, fideli płockiej i suce mieleckiej. 

2.Podstawowym instrumentem muzycznym Polski są fidele.

Fidele to instrumenty, które zdominowały w szczególności ludową praktykę muzyczną w Polsce. Stanowią trzon wszystkich tradycyjnych kapel. Zanim zaczęto w Polsce grać na skrzypcach,  przez wieki szczególnie rozpowszechnione były fidele kolanowe. O popularności pozycji kolanowej na ziemiach polskich świadczą zapiski niemieckiego teoretyka muzyki Martina Agricoli XE "Agricoli"  w jego dziele z 1545 r. Musica instrumentalis deudsch dotyczące tzw. polskich skrzypiec. Jako charakterystyczną dla kultury polskiej opisuje Agricola trzymanie instrumentu w pozycji pionowej oraz granie tzw. techniką „paznokciową”.  Polega ona na skracaniu strun poprzez odepchnięcie ich w bok płytką paznokcia palców lewej ręki. Powodem dla którego Agricola zainteresował się polskimi skrzypcami  była odmienna od zachodnio-europejskiej technika gry, która powodowała wyjątkowo piękne brzmienie instrumentu. Proces odtwarzania techniki gry, repertuaru, maniery wykonawczej to prawie zawsze podróż w nieznane. Rodzi się wtedy wiele pytań - jak rzeczywiście brzmiały instrumenty, których dźwięk próbujemy odtworzyć, ale i w pewnym sensie stworzyć na nowo? Gdzie odnaleźć echo zaginionego dźwięku fideli płockiej czy suki bilgorajskiej? Poszukiwanie ich pradawnych źródeł znów prowadzi nas do Azji. Od wieków bowiem  do dnia dzisiejszego na indyjskim sarangi, mongolskim morin-hur czy arabskim rebabie olbrzymiej ilości ich klasycznych i ludowych odmian gra się podobnie jak na zaginionych fidelach polskich. Instrumenty kolanowe i paznokciowa technika gry stanowią łącznik między polskim instrumentarium ludowym a chordofonami odległych nieraz kultur. W podobny sposób grano w Rosji na wymarłym w XIX w. gudoku, w dzisiejszej Bułgarii istnieje gadułka, krajach byłej Jugosławii lijerica, w Grecji i Kalabrii lira, Turcji kemençe, w Indiach sarangi i krajach Azjii Środkowej morin hur. 

3.Rekonstrukcja zaginionych polskich fideli. Dźwięk, repertuar, praktyka wykonawcza. 

 Fidel płocka to XVI- wieczny instrument smyczkowy pochodzący z wykopalisk archeologicznych z Płocka. Odnaleziono ją w 1985r. podczas prac wykopaliskowych. Pochodzenie warstwy zawierającej instrument określono na połowę XVI w. Jest to jedyny zachowany egzemplarz XVI-wiecznego ludowego instrumentu smyczkowego. Czterostrunową sukę biłgorajską zrekonstruowano na podstawie źródeł ikonograficznych, ponieważ nie zachował się żaden oryginał instrumentu. To akwarela Wojciecha Gersona z końca XIX w. znajdująca się w Muzeum Narowym w Warszawie. Trzy lata temu doszło do materiałów rzucających światło na problem fideli kolanowych na ziemiach polskich jeszcze jedno bardzo istotne źródło, akwarela autorstwa Stanisława Putiatycki XE "Putiatycki" ego, przedstawiająca sukę mielecką z XIX w. Instrument posiada cechy konstrukcyjne, które wskazują na to, że można go uznać za hybrydę skrzypiec i będących wówczas w zaniku form kolanowych. 

4.Rytmy mazurkowe w globalnej wiosce

Wśród cech wyróżniających  muzykę polską na pierwszym miejscu można wymienić rytmikę  mazurkową. Pewne jej elementy weszły nawet do kanonu symboli polskiej kultury narodowej, a zarazem do dziedzictwa muzyki europejskiej. Aby prześledzić genezę , rozwój i krystalizowanie się  tzw rytmów polskich należy poznać chorea polonica -dawne tańce polskie oraz ludowe mazurki, oberki i kujawiaki. Jak wielkie znaczenie dla rozwoju muzyki polskiej miała rytmika mazurkowa świadczą kompozycje wielkich twórców muzyki klasycznej z Chopinem, Szymanowskim i Lutosławskim na czele. Rytmy mazurkowe obecne sa w kulturach muzycznych całego świata. 

Warsztaty mają za zadanie:

1. przedstawienie instrumentów, które złożyły się na rekonstrukcję polskich fideli kolanowych, ich dźwięku i ekspresji. 

2. prezentacja wskrzeszonych na nowo polskich instrumentów smyczkowych. 

3. związki między instrumentarium azjatyckim , południowo europejskim a polskim

 4. poznanie i nauka podstawowych utworów zarówno z repertuaru tzw. muzyki dawnej jak i ludowej w której wyraziście można wysłyszeć tzw rytmy polskie. 

www.pomianowska.art.pl